KUALA LUMPUR – Sejak beberapa minggu lalu, kekayaan bekas Menteri Kewangan, Tun Daim Zainuddin mendapat perhatian selepas Suruhanjaya Pencegahan Rasuah Malaysia (SPRM) melancarkan siasatan terhadap beliau dan keluarganya.
Baru-baru ini, berita itu banyak dipaparkan dengan laporan turut menyentuh mengenai permohonan semakan kehakiman mereka untuk menghentikan siasatan dan ‘membebaskan’ aset mereka, termasuk syarikat moden dan ikonik Ilham Tower Sdn Bhd, iaitu sebuah bangunan dan syarikat bernilai berbilion ringgit yang dikaitkan dengan mereka.
Bagi mereka yang tidak mengetahui secara terperinci kegemilangan kerjaya Daim yang kini berusia 85 tahun dan siasatan SPRM yang sedang dijalankan, berikut adalah gambaran keseluruhan mengenai pencapaian pantas beliau dalam politik dan peristiwa yang membawa kepada kontroversi semasa.
Perkembangan mendadak dalam politik
Dilahirkan di Alor Setar, Kedah dalam keluarga yang mempunyai 13 adik-beradik, Daim memulakan langkah profesionalnya sebagai peguam dengan layak memegang jawatan itu di England pada 1959 ketika berusia 21 tahun. Sekembalinya, beliau bekerja dengan firma terkenal seperti Shearn Delamore dan Allen & Gledhill.
Daim juga berkhidmat dalam perkhidmatan kehakiman, bermula sebagai Majistret dan akhirnya menjadi Presiden Mahkamah Sesyen di Muar, Johor.
Pada tahun 1969, Daim mengasaskan Syarikat Maluri Sdn Bhd, sebuah syarikat pembangunan hartanah yang bertanggungjawab untuk projek seperti Taman Maluri dan Taman Bukit Maluri di Kuala Lumpur, dengan tanah itu sahaja kini bernilai lebih RM26 bilion.
Usaha perniagaannya berkembang apabila merangkumi pemilikan Bank Perancis Malaysia (kemudian RHB) dan mengawal kepentingan dalam syarikat awam terkemuka, seperti Sime Darby, Guthrie, TV3, Maybank, Consplant, Cold Storage dan Nestle Malaysia.
Pada 1980, Perdana Menteri, Tun Hussein Onn melantik Daim sebagai senator dan pada 1982, Tun Dr Mahathir Mohamad meminta beliau untuk bertanding di kerusi Parlimen Kuala Muda. Dalam tempoh dua tahun selepas itu, Daim menjadi Menteri Kewangan pada 1984.
Sebelum menyertai kerajaan, beliau meletakkan asetnya yang bernilai lebih RM750 juta dalam amanah buta (blind trust), sebelum mencairkannya mengikut arahan Kabinet. Tempoh perkhidmatan beliau sebagai Menteri Kewangan pada 1980-an menyaksikan gaya pengurusan yang ketat dan pengurangan perbelanjaan kerajaan ketara, mengakibatkan pembayaran hutang asing dibuat sebanyak RM6.8 bilion menjelang 1989.
Walaupun beliau meletak jawatan pada tahun 1991, Daim terus menjadi penasihat ekonomi sebelum mengambil peranan menteri dengan fungsi khas pada tahun 1998, sebelum meneruskan peranan sebagai Menteri Kewangan dari tahun 1999 hingga 2001.
Kembali ke perbankan
Selepas berkhidmat dengan kerajaan, Daim menceburi dunia perniagaan, terutama dengan Kumpulan Bank Perdagangan Antarabangsa (ICB). Penglibatannya memperluaskan jangkauan syarikat yang berpangkalan di Switzerland ke Eropah Timur dan Afrika yang memuncak dalam pengambilalihan PT Bank Internasional Indonesia.
Pada tahun 2013, ICB diswastakan, dengan Daim memetik usia dan kurang minat daripada anak-anaknya sebagai alasan untuk tidak terus terbabit.
Satu lagi usaha perbankan yang dikaitkan dengan Hock Hua Bank (Sabah) Bhd, di mana Langkah Bahagia Sdn Bhd memegang 51.8 peratus kepentingan pada 1997. Walaupun tiada hubungan langsung terjalin antara Langkah Bahagia dan Daim, pengarah syarikat ketika itu, Datuk Mohd Nassir Ali mendedahkan beliau adalah penama bagi bahagian saham Daim.
Penggabungan membabitkan Hock Hua Bank akhirnya membawa kepada pembentukan Alliance Bank dan spekulasi timbul apabila, laporan menunjukkan bahawa Langkah Bahagia menjual kepentingannya dalam Perikatan, menunjukkan kemungkinan penglibatan Daim.
Kontroversi Kertas Pandora
Apabila Pakatan Harapan (PH) mengambil alih pada Mei 2018, Daim dilantik sebagai Ketua Majlis Penasihat Kerajaan (CEP), bagi menasihati pentadbiran baru.
Tempoh perkhidmatannya menyaksikan perubahan kakitangan ketara, tetapi dakwaan kapitalisme kroni muncul yang dinafikan Daim, dengan menekankan rekod bersihnya.
Pada Ogos 2018, Daim mengisytiharkan CEP dibubarkan dengan menyatakan ia sudah selesai kerana ia memenuhi mandatnya dalam tempoh 100 hari.
Mac 2020, Ketua Pesuruhjaya SPRM, Tan Sri Azam Baki berkata, suruhanjaya itu menerima aduan berhubung penyalahgunaan kuasa berkaitan projek Laluan Rel Pantai Timur (ECRL) yang diarahkan Daim semasa beliau mengetuai CEP.
Pengadu menggesa SPRM menyiasat kos projek ECRL yang melambung itu, dengan menegaskan bahawa ia sepatutnya RM30 bilion dan bukannya RM44 bilion seperti dilaporkan.
Pada masa itu, sumber merujuk kepada laporan media, mendakwa bahawa walaupun pembatalan projek itu dibuat pada Januari 2019, ia disambung semula pada April tahun sama. Kerajaan diyakinkan untuk memulakan semula projek itu, membabitkan China Communication Construction Company Ltd (CCCC) untuk RM44 bilion di bawah Pakej Pelan Baharu ECRL.
Sumber itu berpendapat, pelan baharu itu hanya menelan belanja RM30 bilion disebabkan pengurangan, seperti pembatalan lima stesen di sepanjang laluan Gombak-Klang. Walaupun terdapat pengurangan ini, pelan ECRL baru didakwa meningkat sebanyak RM14 bilion dalam kos.
Projek ECRL dimulakan semula susulan perjanjian tambahan ditandatangani Malaysia Rail Link Sdn Bhd dan CCCC pada 12 April 2019. Perjanjian ini mengurangkan kos projek asal sebanyak RM21.5 bilion daripada RM65.5 bilion dan memendekkan jajaran baharu sebanyak 40 kilometer (km), daripada 688km kepada 648km.
Apapun, Daim dilihat memainkan peranan penting dalam rundingan semula projek ECRL dengan China semasa pentadbiran pertama PH, mengakibatkan pengurangan kos daripada RM65.5 bilion kepada RM44 bilion selepas beberapa pengubahsuaian pada pelan asal.
Pada 2021, Konsortium Wartawan Penyiasatan Antarabangsa (ICIJ) mengeluarkan Pandora Papers yang mengaitkan Daim dengan entiti luar pesisir.
Kebocoran maklumat itu mendedahkan nama Daim dikaitkan dengan lima syarikat yang mempunyai pangkalan di pelbagai negara. Semua syarikat ini terikat dengan Asiaciti Trust, sebuah syarikat antarabangsa yang beralamat di Singapura.
Selain itu, Daim disenaraikan sebagai pemegang amanah dalam dua entiti luar pesisir yang dikenali sebagai DZ Financial Trust dan ICB Financial Group.
Beliau juga dinamakan sebagai pengarah untuk ICB Trustees Limited (Kepulauan Cook), DZ Limited (Kepulauan Cook), dan ICB Shares Limited (Samoa).
Sementara itu, anak lelakinya, Muhammad Amin Zainuddin dan Muhammed Amir Zainuddin turut dikaitkan dengan tiga syarikat di Britain.
Newton Invest Finance yang kini tidak wujud menyaksikan Amin dan bekas timbalan pendakwa raya Malaysia, Josephine Premla Sivaretnam sebagai pengarah.
Alamat berdaftarnya di 17 Bryanston Square, London, United Kingdom, W1H 2DP terletak di kawasan di mana nilai sebidang tanah melebihi GBP32 juta (RM190 juta).
Sementara itu, nama Amin dan Amir muncul bersama isteri Daim, Toh Puan Naimah Abdul Khalid sebagai Pengarah Yayasan Ilham di Britain yang terletak di Tingkat 10 240 Blackfriars Road, London.
Selain itu, sebuah lagi syarikat Britain bernama Splendid International Ltd menampilkan kedua-dua anak lelakinya sebagai ‘individu yang mempunyai kawalan ketara’ dan merekodkan lebih GBP13.15 juta (RM80 juta) aset tetap pada 2022.
Berikutan kebocoran oleh ICIJ ini, Daim memberitahu media bahawa dia sudah membayar cukai di semua bidang kuasa di mana dia menjalankan perniagaan.
Mengulas lanjut, beliau berkata, tidak semua syarikat dikaitkan dengannya berada di bawah kawalannya dan kebocoran Kertas Pandora mendorong siasatan SPRM terhadap beliau dan keluarganya.
Pada Jumaat, Daim menegaskan bahawa kejayaannya sebagai ahli perniagaan, dengan aset dan harta yang diperoleh melalui cara yang sah, mendahului kemasukannya ke dalam politik.
Beliau berkata, sekiranya beliau memilih untuk kekal dalam perniagaan tanpa mengembangkan portfolio asetnya, nilai aset cairnya kini melebihi RM50 bilion.
Dalam afidavit sokongan yang difailkan pada Rabu, Daim menjelaskan bahawa keputusannya untuk menyertai kerajaan dan berkhidmat untuk negara, mengakibatkan kerugian kewangan yang besar kepada beliau dan keluarganya.
Afidavit itu dikemukakan bersama permohonan kebenaran semakan kehakiman, bagi mencabar siasatan SPRM.
Pada Rabu, Daim dan keluarganya memfailkan permohonan kebenaran bagi semakan kehakiman dengan menamakan SPRM dan pendakwa raya masing-masing sebagai responden pertama dan kedua.
Cabaran semakan kehakiman Daim terhadap SPRM dijadualkan pada 16 Januari di Mahkamah Tinggi Kuala Lumpur. – 15 Januari, 2024